Bu değerlendirme, İbrahim Alaaddin’in Tedrisat Mecmuası’nın 13. cildi (Şubat 1925) için kaleme aldığı “Eğitim Nokta-i Nazarından Gülistan” başlıklı makalesindeki görüşlere dayanmaktadır. İbrahim Alaaddin, söz konusu makalesinde Doğu klasiklerinin eğitim tarihi açısından ihmal edildiğini; buna karşılık Sâdî-i Şîrâzî’nin Gülistan’ının ahlâk, psikoloji ve toplumsal hayat bakımından çok değerli bir eğitim külliyatı sunduğunu belirtir. Bu çalışma, onun temel tezlerini bütüncül bir bakışla özetlemeyi amaçlar
Milli Eğitim Bakanlığı’nın da klasikleri arasında defalarca baskısı yapılan Sâdî’nin Gülistanı, başlangıçtan itibaren doğrudan eğitici bir niyetle kaleme alınmış bir eserdir. Rivayete göre Sâdî, dostunun isteği üzerine ahlâk ve hayat tecrübelerini derleyerek bir kitap hazırlamaya söz verir; dostunun bu sözü hatırlatması üzerine birkaç gün içinde ilk bölümleri ortaya çıkan Gülistan, böylece bir ahlâk ve hikmet kitabı olarak vücut bulur. Eserde iyilik, doğruluk, merhamet, adalet ve ölçülülük gibi ahlâkî değerler kısa ve etkileyici hikâyeler aracılığıyla aktarılır. Bu yöntem, bugün “örnek olay yoluyla öğretim” olarak bilinen pedagojik yaklaşımın klasik ve erken dönem bir örneğini oluşturur.
Gülistan yüzyıllar boyunca sadece Doğu’da değil, Batı’da da eğitimde başvuru kaynağı olarak kullanılmıştır. Osmanlı’da sıbyan mekteplerinden medreselere kadar Farsça öğretiminde temel bir ders kitabı hâline gelmiş, aynı zamanda ahlâk eğitiminin de en etkili metinlerinden biri olmuştur. Dilinin sadeliği, cümle yapısının öğretici niteliği ve hikâyelerinin açık mesajları sayesinde hem çocuklar hem yetişkinler için uygun bir öğretim aracı sayılmıştır.
Batı’da ise 17. yüzyıldan itibaren İngilizce ve Fransızca çevirileri yapılmış; Sir William Jones gibi isimler Gülistanı öğrencilerine ahlâk, hikmet ve Doğu edebiyatı örneği olarak okutmuşlardır. 18 ve 19. yüzyıllarda İngiltere’de çocuklar için hazırlanan ahlâk kitaplarına Sâdî’nin hikâyeleri “Moral Tales from Saadi” başlığıyla dâhil edilmiş; Fransa’da du Ryer’in çevirisi Collège de France’ın ders programlarında yer almıştır. Böylece Gülistan, Batı dünyasında da bir “ahlâk klasiği” olarak kabul görmüş ve eğitimde doğrudan kullanılmıştır.
Eserin pedagojik değeri yalnızca ahlâk öğretimiyle sınırlı değildir. Sâdî’nin hikâyeleri, karakterlerin hatalarını fark etmeleri, davranışlarının sonuçlarını görmeleri ve içsel muhasebe yapmaları bakımından bir tür öz-farkındalık eğitimi sunar. Bunun yanı sıra hikâyelerdeki farklı toplumsal roller—hükümdar, derviş, tüccar, köle, bilge, yoksul—öğrenciye geniş bir insan deneyimi yelpazesi kazandırır; böylece eserin eleştirel düşünceyi ve empatiyi teşvik eden yönü ortaya çıkar.
Sonuç olarak Gülistan, hem Doğu hem Batı eğitim tarihinde yalnızca bir edebiyat eseri değil, aynı zamanda güçlü bir ahlâk, karakter ve dil eğitimi kaynağı olarak değerlendirilir. Hikâyelerinin evrensel niteliği, dilinin sadeliği ve öğretim yönteminin zamana direnen etkisi, onu pedagojik açıdan benzersiz bir klasik hâline getirmiştir.
Dr. Bekir Turgut
(Sosyal medya hesabından alındı.)
